Καλαίσθητη και συγκινητική η διαφήμιση του Johnnie Walker «Keep Walking Greece» (“Συνέχισε να περπατάς Ελλάδα”). Εμψυχωτικό το τραγούδι που τη συνοδεύει (“You will never walk alone”),αρχετυπικό το κεντρικό της μοτίβο (ο θρίαμβος της ελπίδας απέναντι στις αντιξοότητες),ζεστές και οικείες οι φυσιογνωμίες των συμπολιτών μας που απεικονίζονται. Το μήνυμα:ακόμα κι αν βιώνουμε τα προβλήματά μας ατομικά,δεν είμαστε μόνοι. Η κρίση μάς φέρνει κοντά. Μια νέα συλλογικότητα αναδύεται. “Εμπνέουμε ο ένας τον άλλο”αναφέρει η επιγραφή στο τέλος της διαφήμισης.
Πράγματι. Το σημαντικό όμως δεν είναι τόσο η διαπίστωση όσο το ερώτημα:“Πώς εμπνέουμε ο ένας τον άλλο;”. Πώς δημιουργείται η νέα συλλογικότητα;Οπως ο άνθρωπος που επιβιώνει από ένα πολύ σοβαρό ατύχημα συνήθως επανεξετάζει τα ουσιώδη του βίου του,έτσι και η δραματική επιδείνωση των υλικών όρων της ζωής αναδιατάσσει τις συλλογικές μας προτεραιότητες. Μετράμε τα πράγματα διαφορετικά. Αλλάζει το οντολογικό επίπεδο αναφοράς –ανακαλύπτουμε τη σχέση μας με τον κόσμο,την οποία γνωρίζαμε,αλλά,αστόχαστα αυτάρκεις,προσπερνούσαμε. Εχοντας βιώσει την απειλή της υπαρξιακής ανασφάλειας,δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για μια διαυγασμένη συλλογικότητα,η οποία γνωρίζει στοχαστικότερα τους όρους της συγκρότησής της.
Επιστρέφω στο ερώτημα:Πώς εμπνέουμε ο ένας τον άλλο;Η ανθρωπολογία της διαφήμισης -ο ακατάβλητος άνθρωπος ως ατομική μονάδα- δεν μας βοηθά να δούμε τις διαδραστικές ρίζες της αλληλο-έμπνευσης. Δεν αρκεί να προτρέπουμε τον εαυτό μας να μην καταβληθεί από τις αντιξοότητες (“κράτα το κεφάλι σου ψηλά και μη φοβάσαι το σκοτάδι”)· είμαστε αδύναμοι για να είμαστε αυτάρκεις και ανήμποροι να αυτο-προωθηθούμε. Χρειαζόμαστε ενέργεια για να προχωρήσουμε. Χρειαζόμαστε την αναγεννητική υπενθύμιση ότι μπορούμε να υπάρξουμε διαφορετικά,ότι έχουμε δυνατότητες που δεν γνωρίζαμε καν. Χρειαζόμαστε κάποιον να μας εμπνεύσει.
Μας εμπνέουν άνθρωποι με ηγετική παρουσία. Ανθρωποι που δεν διεκπεραιώνουν απλώς ένα ρόλο,αλλά βάζουν τον εαυτό τους με πάθος μέσα σε αυτόν. Ηγέτες που δεν δείχνουν απλώς τον δρόμο,αλλά τον περπατούν. Ανθρωποι με αρχές,όραμα και αυταπάρνηση,που βλέπουν την ηγετική θέση τους όχι ναρκισσιστικά,αλλά ως δυνατότητα να υπηρετήσουν κάτι που τους υπερβαίνει –ένα κοινό όνειρο,ένα συλλογικό έργο. Τέτοιοι άνθρωποι μας εμπνέουν με το παράδειγμά τους. Η συμπεριφορά τους γίνεται μέτρο αναφοράς.
Πού θα βρούμε τέτοιους ανθρώπους;Στην Ελλάδα της χρεοκοπίας είναι απίθανο να τους βρούμε στην πολιτική. Αυτοί που,όλα τούτα τα χρόνια,μερίμνησαν κυρίως για το κομματικό και προσωπικό τους συμφέρον,έχουν περιέλθει σε γενική ανυποληψία –επιτέλους! Ο δημόσιος βίος όμως βρίθει από περιπτώσεις αφανών ηγετών που κάνουν μικρά θαύματα –εμπνέουν με το παράδειγμά τους. Από αυτούς θα πάρουμε κουράγιο. Τέτοιοι άνθρωποι θα μας δώσουν ενέργεια και ελπίδα. Αν αυτοί έκαναν κάτι αναζωογονητικά διαφορετικό,μπορούμε και εμείς,στα δικά μας μέτρα,να κάνουμε τη διαφορά.
Για τον διευθυντή της δημόσιας Βιβλιοθήκης Βέροιας,Γιάννη Τροχόπουλο και για τον διευθυντή των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης Στέφανο Τραχανά έχω ξαναγράψει (“Κ”,26/3/2011). Δεν τους ξέρω προσωπικά,αλλά δεν χορταίνω να τους διαβάζω. Τα επιτεύγματά τους,άλλωστε,είναι οι καλύτερες συστάσεις. Οι οργανισμοί των οποίων ηγούνται έχουν αποσπάσει τον γενικότερο θαυμασμό (και η Βιβλιοθήκη Βέροιας διεθνή βραβεία). Η ηγετική παρουσία τους εμπνέει –δείχνει τι μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος με πάθος,όραμα,και αρχές.
Η βάση της ηγετικής παρουσίας είναι ένα απαιτητικό όραμα που μορφοποιεί υπαρκτές ανάγκες και μια εξίσου απαιτητική εμμονή στην υλοποίησή του. “Ξεκίνησα από μια βασική αρχή”,λέει ο Γ. Τροχόπουλος:“Δεν υπήρχε περίπτωση οι άνθρωποι στην υπόλοιπη Ευρώπη να είναι διαφορετικοί από τους ανθρώπους εδώ. Ηταν ολόιδιοι. Απλώς κατάλαβα ότι αν δημιουργήσουμε ένα σύστημα που να εκφράζει τις ανάγκες τους θα έχει επιτυχία» (“Κ”,15/5/11). “Θελήσαμε να αποδείξουμε ότι υπάρχουν και δημόσιοι οργανισμοί που κάνουν καλά τη δουλειά τους λέει ο Στ. Τραχανάς. “Οτι Δημόσιο και ποιότητα δεν είναι έννοιες ασυμβίβαστες» («Κ»,2/10/11).
Ο ηγέτης που θέτει απαιτητικούς στόχους δεν πτοείται. “Στην αρχή,για τέσσερις μήνες,ήταν καταστροφή”λέει ο Γ. Τροχόπουλος,αναφορικά με μια σημαντική καινοτομία που εισήγαγε στη βιβλιοθήκη (“Τα Μαγικά Κουτιά”). “Μετά τους έξι μήνες η αλλαγή ήταν θεαματική. Η προσαρμογή θέλει χρόνο. Δεν κάνεις αυτό που ζητάει ο κόσμος,γιατί δεν πας πουθενά. Ο κόσμος έχει μικρούς ορίζοντες […]“. Ο καθένας μας εστιάζεται αναπόφευκτα στον μικρόκόσμό του,βραχυπρόθεσμα. Ο ηγέτης βλέπει τη μεγάλη εικόνα,μακροπρόθεσμα.
Οι άνθρωποι που εμπνέουν έχουν υψηλές απαιτήσεις από τον εαυτό τους και τους άλλους,βάζουν τον πήχυ ψηλά για όλους. “Εγώ ξέρω μια δημοκρατία. Τη δημοκρατία της προσωποποιημένης ευθύνης”,λέει ο Στ. Τραχανάς. “Κάποιος πρέπει να αναλαμβάνει την ευθύνη των επιλογών και να είναι υπόλογος γι’ αυτές. Πρέπει σε κάποιον να σφίγγεται το στομάχι για το αν κάτι πάει καλά ή όχι”.
Μας εμπνέουν οι άνθρωποι που δίνονται σε έναν συλλογικό σκοπό με αρχές,ανιδιοτέλεια και πάθος. Τέτοιοι άνθρωποι υπάρχουν παντού. Αυτό που τους κάνει υποδειγματικούς δεν είναι μόνο τα επιτεύγματά τους αλλά κάτι βαθύτερο –μας υποδεικνύουν έναν τρόπο να υπάρχουμε. Οταν έχουμε την τύχη να διασταυρωθούμε μαζί τους νιώθουμε το ζωογόνο άγγιγμά τους· μας βγάζουν από την πεπατημένη,μας ανα-προσανατολίζουν. Ανακαλύπτουμε ότι μπορούμε να σχετιζόμαστε διαφορετικά με τον κόσμο και τον εαυτό μας –να υπάρχουμε διαφορετικά. Θέλουμε τότε να μοιραστούμε με άλλους τη χαρά της δημιουργίας που πήραμε. Γινόμαστε κι εμείς ποιητές της ζωής μας. Εμπνέουμε ο ένας τον άλλο.
Ο Χαρίδημος Τσούκας είναι καθηγητής Στρατηγικής Διοίκησης και Οργανωσιακών Σπουδών στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick.
