Η παραδοσιακή ιδεολογική αντιπαράθεση μεταξύ δεξιάς και αριστεράς δεν υφίσταται πλέον. Κατέρρευσε και αυτή,ταυτοχρόνως με το Τείχος του Βερολίνου. Ωστόσο,δεν συνέβη το ίδιο και με την ιστορία. Το τέλος της δεν είναι ορατό στον ορίζοντα και,ως εκ τούτου,η μάχη των ιδεών είναι πάντα παρούσα. Μπορεί για μία περίοδο να βρέθηκε σε λήθαργο,πλην όμως από τις αρχές του 21ου αιώνα είναι εκ νέου στο προσκήνιο.
Δεν φορά,όμως,τα ίδια ρούχα. Η ιδεολογική αντιπαράθεση δεν φέρνει αντιμέτωπους αριστερούς,δεξιούς,κεντρώους. Αυτές οι ιδεολογικές ταυτότητες ανήκουν στο χθες –και αν χρησιμοποιούνται από ορισμένους,αυτό οφείλεται στην πρόθεσή τους να συσκοτίσουν το πολιτικο-ιδεολογικό πεδίο. Διότι,στην ουσία,η σημερινή διαχωριστική ιδεολογική γραμμή είναι αυτή που χωρίζει το νέο από το παλαιό,το ανανεωμένο από το συντηρητικό. Οι διαφορές μεταξύ κομμάτων και ανθρώπων εδράζονται στις επιλογές που θέλουν να οικοδομήσουν το αύριο και να φέρουν το καινούργιο,και στις άλλες που προκρίνουν την ακινησία,τα κεκτημένα,το βλέμμα προς τα πίσω.
Στην βάση αυτής της διαφοράς,ο φιλελευθερισμός είναι ένα αμιγώς προοδευτικό και εκσυγχρονιστικό κίνημα,που αντιτίθεται σε όλες τις μορφές στενού συντηρητισμού. Μορφές που συναντά κανείς στην αντιπέρα πολιτικο-ιδεολογική όχθη.
Έτσι,ο φιλελευθερισμός είναι αντίθετος στον εθνικισμό,που θέλει να επιβάλλει κλειστές και φοβικές αντιλήψεις σε μία εποχή όπου ιδέες,γνώσεις,πληροφορίες και γεγονότα κινούνται με πρωτοφανή ταχύτητα. Όταν γνωρίζει κανείς ότι μόνο στο Facebook υπάρχουν σήμερα 500 εκατομμύρια φίλοι,που θα είναι 2 δισεκατομμύρια σε μια πενταετία,καταλαβαίνει τί αντιπροσωπεύουν η ξενοφοβία,ο εθνοκεντρισμός και η πνευματική περιχαράκωση. Όταν κεντροδεξιά κόμματα επιβαίνουν στο βαγόνι του λαϊκισμού και αδυνατούν να παρακολουθήσουν αξιακούς μετασχηματισμούς,αρνούμενα ακόμα και το δικαίωμα της διαφοράς,τότε κάτι δεν πάει καλά.
Από την άλλη,όταν παραδοσιακά σοσιαλιστικά κόμματα αντιδρούν σε κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και υπεραμύνονται συντεχνιακών κεκτημένων που πλήττουν το δημόσιο συμφέρον,κάπου η έννοια της προόδου διασύρεται. Αφήνουμε δε κατά μέρος κάποια αριστερίστικα ή σταλινικά κόμματα τα οποία,χωρίς να το δηλώνουν ευθαρσώς,“οραματίζονται”τις πάλαι ποτε στρατοπεδικές κοινωνίες και τις νομενκλατούρες που κατείχαν τόσο τον πλούτο,όσο και την “αλήθεια”.
“Ο συντηρητικός”,έγραφε προσφάτως ο Γάλλος φιλόσοφος Αλαίν Φινκιελκρώτ,“είναι ο άλλος,αυτός που φοβάται. Φοβάται να χάσει προνόμια,φοβάται να απωλέσει εξουσία και κεκτημένα,φοβάται την ελευθερία,φοβάται την ανοιχτή θάλασσα,φοβάται το άγνωστο,φοβάται την παγκοσμιοποίηση,τους μετανάστες,την ευελιξία,την δια βίου μάθηση,την αλλαγή…”.
Οι φιλελεύθεροι αντιτίθενται σε αυτή την συνολική φοβική κατάσταση. Είναι αντίθετοι στην ακινησία,στην αμορφωσιά,στον πατερναλισμό και στην περιχαράκωση. Θέλουν την ελευθερία,την δημιουργία,το άνοιγμα στον κόσμο. Εμπιστεύονται τον άνθρωπο και τις δυνάμεις του και τον θεωρούν τον μόνο ικανό να αλλάξει τον κόσμο. Για τους φιλελεύθερους,το πρωτείο του ατόμου,όπως έγραψε ο Μάρκος Δραγούμης στο ογκώδες βιβλίο του «Πορεία προς τον Φιλελευθερισμό»,αποτελεί την πεμπτουσία της φιλελεύθερης αντιλήψεως για την ζωή. Μία αντίληψη που αρνείται ότι η προσπάθεια του ιστορικού ανθρώπου για την εδραίωση μιας ενιαίας οντολογίας,απ’ όπου θα απέρρεαν οι απαραίτητοι ορισμοί ιεραρχήσεως των αξιών του κοινωνικού και του ατομικού όντος,πρέπει να καταλήγει απαραιτήτως στην άνευ όρων υποταγή του ατομικού στο κοινωνικό ον. Εξάλλου,η αντίληψη αυτή εμπεριέχεται σε μεγάλο βαθμό και στην αρχαία ελληνική σκέψη,η οποία καταφάσκει εξίσου στο ατομικό και στο κοινωνικό. Είναι με ρητή προτεραιότητα στο ατομικό,δηλαδή την ατομική ύπαρξη ως δυνατότητα δημιουργικής ελευθερίας.
Ο φιλελεύθερος αρνείται το θαύμα της δημιουργίας του νοήματος (δηλ. ο πολιτισμός ως γνώση και τέχνη) να μεταβάλλεται σε δομές,συστήματα,ιστορικά τραίνα,τρακτέρ που οργώνουν συνειδήσεις και στρατιές κομισάριων και παρανοϊκών διαφωτιστών να αποτελούν μια νέα μορφή ιερατείου. Υπό αυτή την έννοια,ο φιλελευθερισμός βρίσκεται σε μόνιμη εγρήγορση και προσπαθεί να δίνει απαντήσεις κάθε φορά που κάποιοι προσπαθούν να φιμώσουν στόματα,να ακυρώσουν σκέψεις.
Με άλλα λόγια,η φιλελεύθερη αντίληψη εμπεριέχει την πρόοδο και προωθεί,σε όλα τα επίπεδα,επιστημονικές,θεσμικές και κοινωνικές αλλαγές,με κύριο σημείο αναφοράς τον άνθρωπο. Αν έτσι ο φιλελευθερισμός αντιστέκεται στον συντηρητισμό,ταυτοχρόνως δεν αποδέχεται σε καμμία περίπτωση την απληστία και τον άκρατο εγωισμό που κυριαρχούν στους φονταμενταλιστές της αγοράς. Αυτούς δηλαδή που με τα έργα και τις δραστηριότητές τους παραμόρφωσαν την φιλελεύθερη οικονομική και κοινωνική αντίληψη,με μοναδικό ανομολόγητο στόχο την αποκλειστική και στενόκαρδη εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους.
Έτσι,φιλελεύθεροι πολιτικοί και οικονομολόγοι άσκησαν έντονη κριτική στην νομισματική πολιτική της αμερικανικής Κεντρικής Τράπεζας,αλλά και στην δήθεν “νεοφιλελεύθερη”αμερικανική πολιτική προστασίας της εσωτερικής παραγωγής χάλυβος και γεωργικών επιδοτήσεων. Τάχθηκαν υπέρ της ελεύθερης κυκλοφορίας των παραγόμενων στον Τρίτο Κόσμο προϊόντων και ζήτησαν την ακύρωση χρεών των πτωχότερων χωρών του κόσμου. Οι φιλελεύθεροι του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου,για παράδειγμα,ζήτησαν την δημιουργία μιας Παγκόσμιας Κοινωνικής Οργανώσεως που θα επιτηρεί την εφαρμογή ελάχιστων κανόνων στους τομείς της εργασίας,του περιβάλλοντος,της ασφάλειας,της υγείας,με παράλληλες παρεμβάσεις σε περιπτώσεις υπάρξεως μονοπωλίων και ποικίλων άλλων καρτέλ.
Αυτός ο φιλελευθερισμός,με πραγματικά ανθρώπινο πρόσωπο,είναι σήμερα ο μεγάλος εχθρός των απανταχού συντηρητικών δυνάμεων. Γι’ αυτό και κατασυκοφαντείται.
Φωτό:Penguin Dictionary
Ο Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλος είναι δημοσιογράφος. Επίτιμος διεθνής πρόεδρος της Ένωσης Ευρωπαίων Δημοσιογράφων και πρώην πρόεδρος της ΈΣΠΗΤ.
