Το πολυκαιρισμένο μοντέλο ζωής της Δύσης δύσκολα πια μπορεί να φρεσκαριστεί. Το ύφασμά του είναι φθαρτό πια,όχι απ’ το χρόνο,αλλά από την κακή χρήση που του επιφυλάξαμε. Έχει φθαρεί η καθημερινότητα του πολίτη,οι εργασιακές συνθήκες,οι σχέσεις του με το κράτος,ο ρόλος του κράτους και του ιδιωτικού τομέα,οι εκπαιδευτικές και αναπτυξιακές υπηρεσίες. Βεβαίως,τα κοινωνικά μοντέλα,ατελή όπως και ο άνθρωπος έχουν ημερομηνία λήξης,αν και τις περισσότερες φορές διατηρούνται τα βασικά χαρακτηριστικά τους με επιφανειακές βελτιώσεις στους ασθενέστερους τομείς. Στη σημερινή Ευρώπη δύσκολα θα παραδεχτεί κάποιος ότι το δυτικό μοντέλο ζωής έχει κάνει τον κύκλο του και ότι η σοβούσα κρίση δεν είναι μόνον οικονομική,αλλά και αξιακή.
Παρ όλα αυτά συζητήσεις γίνονται,ιδίως στο χώρο της αριστεράς που έχει πληγεί περισσότερο. Επισημαίνονται τα λάθη,αλλά και οι επιπτώσεις από την αλλαγή των ταχυτήτων στον κόσμο. Ο Ζαν Μποντριγιάρ αποδίδει τη φθορά του μοντέλου στο όργιο της απελευθέρωσης των πάντων,όπως σημειώνει σε βιβλίο του. `Εχουμε ζήσει κάθε όργιο απελευθέρωσης. Συνεχίζουμε ωστόσο προς την ίδια κατεύθυνση,παρ ότι γνωρίζουμε ότι κατευθυνόμαστε στο κενό,στήνοντας σκηνικά προσομοίωσης. Τί ιδέα κι αυτή! Τί μας λέει ο Μποντριγιάρ;Οτι είμαστε έτοιμοι να ξαναπαίξουμε όλα τα γνωστά,εξαντλημένα σενάρια. Δεν το συνειδητοποιούμε,αλλά ήδη αναπαράγουμε ιδανικά,εικόνες,όνειρα που εφεξής βρίσκονται πίσω μας και που εμείς οφείλουμε να αναπαράγουμε με ένα είδος μοιραίας αδιαφορίας. Ίσως να διαφωνήσουμε με το “οφείλουμε”του Μποντριγιάρ. Η αναπαραγωγή είναι αποτέλεσμα της έλλειψης της δυναμικής του καινούργιου,παρ ότι οτιδήποτε καινούργιο θεωρείται εκ προοιμίου εχθρικό για τον πολίτη. Θα συμφωνήσουμε όμως με το σκεπτικό του Γάλλου διανοητή που λέει ότι η ιδέα της προόδου έχει εκλείψει,αλλά η πρόοδος συνεχίζεται. Η ιδέα του πλούτου που υπο-τείνει την παραγωγή έχει εκλείψει,η παραγωγή όμως προχωράει. Η ιδέα του πολιτικού έχει εκλείψει,όμως το πολιτικό παιγνίδι συνεχίζεται με μια κρυφή αδιαφορία για το ίδιο το διακύβευμα του.
Πριν από οποιαδήποτε άλλη σκέψη ίσως θα ταν καλό να ασκηθούμε στην ηθική της ορεσίβιας φιλοσοφίας του Νίτσε,σύροντας μια νοητή γραμμή από τις παρυφές ενός βουνού ως την κορυφή του,όπου στις παρυφές ενδημεί η μετριότητα,στη μέση ο μόχθος και στην κορυφή η πληρότητα. Για τον Νίτσε,η πληρότητα περνάει αναγκαστικά μέσα από μεγάλες δυσκολίες. Εμείς,όμως,οι μεταπολεμικοί Ευρωπαίοι αναζητήσαμε την πληρότητα μέσα από άλλες σύντομες διαδρομές κι είναι αλήθεια ότι έτσι σπασμωδικά,καθώς κινούμαστε,μόνον ελάχιστες στιγμές πληρότητας βιώσαμε. Ο Νίτσε λέει επίσης ότι στην ιστορία του ανθρώπου οι πιο άγριες δυνάμεις είναι αυτές που ανοίγουν το δρόμο,αρχικά με την καταστροφή,αλλά πάντως η δράση τους είναι αναγκαία για να έρθουν γλυκύτερα ήθη και συνήθειες. (“Η παρηγοριά της φιλοσοφίας”,Αλαιν Ντε Μποττόν-εκδόσεις Παττάκη) Κι είναι αυτές οι άγριες δυνάμεις που αποκαλούνται κυκλώπειοι αρχιτέκτονες και σκαπανείς της ανθρωπότητας.Το ερώτημα είναι ποιος από τους ανθρώπους της Δύσης είναι έτοιμος να γίνει σύγχρονος ορειβάτης;Ποιος ονειρεύεται να γίνει σκαπανεύς,όταν δεν έχει συνειδητοποιήσει ότι η πληρότητα μέσα στην οποία ζούσε ως τώρα δεν ήταν αποτέλεσμα μιας ηθικής ορεσίβιας φιλοσοφίας,αλλά ενός κατασκευασμένου καταναλωτικού μοντέλου δίχως ψυχή στα εντός του;
Το μεταπολεμικό μοντέλο εδραιώθηκε μέσα από συνεχείς δανεισμούς. Ο δανεισμός έγινε τρόπος ζωής,έφερε την οικονομική ευημερία,συνέβαλε στην ανάπτυξη του κοινωνικού κράτους,αλλά ανέδειξε σε τέχνη τη νωθρότητα του ατόμου. Θα δανειστώ και θα σπρώξω τη ζωή μου,έλεγε το κράτος. Όμως ο δανεισμός μέσω της συσσώρευσης των χρεών έγινε δυνάστης και απειλή για την αυτονομία των κρατών και συν τοις άλλοις έγινε προπομπός μιας μάλλον άγριας λιτότητας διαρκείας. Ο Γάλλος οικονομολόγος Ζακ Ατταλί,μέσα από το βιβλίο του “Παγκόσμια Κατάρρευση σε δέκα χρόνια;”αναφέρεται στην ιστορία του χρέους,ξεκινώντας θεολογικά από το χρέος προς τον Δημιουργό. Δανείζομαι σημαίνει έρχομαι αντιμέτωπος με την πραγματικότητα. Χρεώνομαι σημαίνει ότι έχω το κουράγιο να αγκαλιάσω το μέλλον,λέει ο Ατταλί,θέλοντας ίσως να επισημάνει ότι το λίγο χρέος δεν έβλαψε ποτέ κανέναν. Αλλά και κάτι ακόμη:η ζωή απαιτεί ρίσκο όχι μόνο για να αποκτήσει νόημα,αλλά και για να γίνει ανταποδοτική. Ούτε όμως ο Ατταλί,αλλά ούτε όλοι οι Ατταλί της Ευρώπης και της Αμερικής έχουν στα χέρια τους το καινούργιο εργαλείο. Αυτό που θα κόψει τις γέφυρες με το νωθρό παρελθόν και σκαλίσει το καινούργιο αποτύπωμα. Το δυναμικό μοντέλο του μέλλοντος.
Δημοσιεύθηκε στην “Καθημερινή”,30.4.2011.
Η Ρίτσα Μασούρα σπούδασε στη Νομική Αθηνών,εργάστηκε ως δημοσιογράφος διεθνών θεμάτων στην κρατική τηλεόραση ως το 1997 και παράλληλα στην εφημερίδα “Καθημερινή”,όπου και συνεχίζει να αρθρογραφεί.
