Τα τελευταία χρόνια η συχνότητα της παχυσαρκίας μεγαλώνει με γοργούς ρυθμούς σε Αμερική και Ευρώπη. Και ενώ εκατομμύρια “υποανάπτυκτων” Αφρικανών υποσιτίζονται και πεινούν,κάποια άλλα εκατομμύρια “ανεπτυγμένων” εμφανίζουν παθήσεις που έχουν σχέση με το υπερβολικό βάρος τους.
Η παχυσαρκία εκτός από αισθητικό πρόβλημα, είναι ασθένεια. Είναι πια αποδεδειγμένο από ιατρικές μελέτες,ότι μετά από 15-20 χρόνια παχυσαρκίας εμφανίζονται συγκεκριμένες επιπλοκές. Ποιες είναι αυτές;Δυστυχώς πρόκειται για νοσήματα που ταλαιπωρούν πολύ κόσμο και μπορούν ακόμα και να “σκοτώσουν”. Είναι ο σακχαρώδης διαβήτης ή αλλιώς αυτό που λέμε κοινά “το ζάχαρο”. Είναι τα ψηλά τριγλυκερίδια και το ουρικό οξύ. Είναι η λιπώδης διήθηση του ήπατος,δηλαδή το συκώτι που υποφέρει όπως στο αρχικό στάδιο του αλκοολικού. Είναι η υπέρταση,δηλαδή η υψηλή αρτηριακή πίεση. Είναι και πολλά άλλα ακόμη,όπως τα αναπνευστικά προβλήματα του ύπνου,τα οστεο-αρθριτικά των γονάτων και της σπονδυλικής στήλης και τα πιο επικίνδυνα από όλα,που είναι τα καρδιοαγγειακά,δηλαδή το έμφραγμα του μυοκαρδίου και τα αρτηριακά εγκεφαλικά επεισόδια.
Ευτυχώς,τις περισσότερες φορές χρειάζονται 20 και περισσότερα χρόνια παχυσαρκίας για να εκδηλωθούν αυτές οι παθήσεις. Το κακό όμως είναι ότι στην περίπτωση της παιδικής παχυσαρκίας,20 χρόνια σημαίνει ότι τα παιδιά μας,θα “το βρουν μπροστά τους” στην ηλικία των 30 ετών. Αυτή τη στιγμή η παιδική παχυσαρκία στην Ελλάδα είναι από τις υψηλότερες της Ευρώπης. Αυτό δεν είναι διόλου παράξενο,γιατί ο τρόπος ζωής των Ελληνόπουλων είναι ο καταλληλότερος για να παχαίνουν. Τηλεόραση,παιχνίδια οθόνης,αυτοκίνητο,ανελκυστήρας έχουν αντικαταστήσει τα παιχνίδια της αλάνας,το ποδήλατο και τις σκάλες. Πιτσαρίες,ταχυφαγεία,σοκολάτες,αναψυκτικά,αντί για ψαροταβέρνα,γλυκό του κουταλιού,βανίλια υποβρύχιο και βυσσινάδα. Κατ’ εικόνα και ομοίωση των γονέων βέβαια,γιατί ουσιαστικά εκεί είναι το βαθύτερο πρόβλημα της παρακμασμένης ελληνικής κοινωνίας. Υπάρχει άραγε ελπίδα,όχι να γυρίσουμε πίσω στα παλιά –αυτό δεν γίνεται –αλλά να βελτιώσουμε τις επιλογές μας ξεχωρίζοντας τις ειλικρινείς συμβουλές υγείας,από τις “καλυμμένες διαφημίσεις”;
Στην καθημερινή μας μάχη κατά της παχυσαρκίας οι ενδοκρινολόγοι αισθανόμαστε σαν “ανάποδος” πίθος των Δαναΐδων. Δηλαδή προσπαθούμε μάταια να αδειάσουμε κάτι που ξαναγεμίζει αυτόματα. Οι μηχανισμοί που οδηγούν στην παχυσαρκία μεγάλο μέρος του πληθυσμού είναι πολύ ισχυροί.
1. Το οικονομικό συμφέρον της προώθησης διατροφικών αγαθών από αυτούς που πωλούν και αυτούς που διαφημίζουν ένα προϊόν είναι φυσικά πολύ δυνατότερο από αυτούς που συστήνουν την “μη κατανάλωση”.
2. Το σχεδόν πια ενδημικό ελληνικό άγχος μεγάλου μέρους της κοινωνίας οδηγεί σε συνεχή μικρο-κατανάλωση (= τσιμπολόγημα) κακής ποιότητας τροφών.
3. Η γευστική απόλαυση σε πολλά και συχνά γεύματα εκτός οικίας συνδυασμένη με την ελληνική γαλαντομία την ώρα της παραγγελίας (!) είναι εντονότερη την τελευταία 20ετία.
4. Η αλλαγή επαγγελματικής δραστηριότητας του ελληνικού πληθυσμού,που από αγροτικό-εργατικός στην πλειοψηφία του έχει μετατραπεί σε υπαλληλικό-μεταπρατικό,έχει ως αποτέλεσμα την δραστική μείωση καύσης θερμίδων.
5. Η ομολογουμένη τεμπελιά,αλλά και η αδυναμία πρόσβασης σε αθλητικές δραστηριότητες (απουσία όχι μόνο κολυμβητηρίων,σταδίων,πάρκων και ποδηλατοδρόμων,αλλά ακόμα και πεζοδρομίων!) εμποδίζει τη δυνατότητα απώλειας θερμίδων.
Από την άλλη πλευρά υπάρχουν δύο μόνο κίνητρα κατά της παχυσαρκίας:
1. Η αισθητική λειτουργεί “τώρα και ακόμα” σαν ισχυρός λόγος απώλειας βάρους,αποκλειστικά όμως για τον γυναικείο ελληνικό πληθυσμό. Γιατί “τώρα” και γιατί “ακόμα”;Δεν είναι χρονικά πολύ μακριά (αρχές του 20ου αιώνα) η θετική εικόνα της παχουλής καλλονής. Λίγο παλαιότερα μάλιστα επιστρατευόταν και η μόδα με τα κρινολίνα για να αυξήσει τον περίγυρο των γυναικείων γλουτών. Τώρα επικρατεί η θεοποίηση της αδύνατης γυναίκας,συχνά μάλιστα με υπερβολή που πλησιάζει το πέρασμα στην παθολογική αντιπέρα όχθη της ψυχογενούς ανορεξίας. Αυτό όμως που ισχύει σήμερα πιθανόν,πολύ πιθανόν να πάψει να ισχύει μεθαύριο. Ήδη στις ΗΠΑ σχηματίστηκαν σύλλογοι που εξυμνούν την ομορφιά των παχουλών γυναικών! Ας μην βιαστούμε να εκπλαγούμε ή να αγανακτήσουμε,την στιγμή που το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού ανδρικού πληθυσμού θεωρεί με περηφάνια και καμάρι “όμορφο” το μέρος του σώματος του,που “ξεχειλίζει” πάνω από το σφιχτοδεμένο ζωνάρι…Είναι ενδιαφέρον από ψυχολογικο-κοινωνικής σκοπιάς το γεγονός ότι και οι Ελληνίδες αντιμετωπίζουν θετικά αυτή την αντρική εικόνα! “Δεμένος” και “δυνατός” είναι οι συνηθισμένοι περιγραφικοί χαρακτηρισμοί των παχύσαρκων αντρών συζύγων τους. Τι θα συμβεί τώρα στα παιδιά που μεγαλώνουν με δυο παχύσαρκους γονείς και οι προσλαμβάνουσες εικόνες των δυο ειδώλων τους είναι μεγάλου διαμετρήματος;Αποκτούν μια λανθασμένη εντύπωση του “φυσιολογικού” και οδηγούνται με ακρίβεια στον ίδιο σωματικό μορφότυπο.
Πολλοί γιατροί,χειρουργοί και διαιτολόγοι συμμαχούν,λίγο ανήθικα,με την αισθητική τάση,που συσχετίζει την ομορφιά με την λεπτότητα και την ασχήμια με την παχυσαρκία. Αυτό είναι λάθος. Οι ενδοκρινολόγοι που ειδικευόμαστε στην παχυσαρκία προσπαθούμε να διαχωρίσουμε την αισθητική από την υγεία,αν και αυτό αποδεικνύεται εξαιρετικά δύσκολο.
2. Η μελλοντική υγεία που υπόσχεται ο ενδοκρινολόγος είναι όπως και κάθε έννοια προληπτικής ιατρικής δύσκολα κατανοητή ακόμα και από πολίτες υψηλού κοινωνικού και πνευματικού επιπέδου. Πως να λειτουργήσει αποτελεσματικά ο φόβος του απώτερου κινδύνου νοσηρότητας ή και θνησιμότητας όταν ακόμα και ο παρόν πόνος πολλές φορές δεν αρκεί. Παράδειγμα:
Ασθενής:“Γιατρέ πονάει φριχτά το γόνατό μου”.
Ενδοκρινολόγος:“Αν χάσετε βάρος θα υποφέρετε πολύ λιγότερο”.
Ασθενής:“Προσπάθησα,αλλά δεν μπορώ να τρώω λιγότερο”.
Αν ο συνεχής,καθημερινός αφόρητος πόνος δεν αποτελεί ισχυρό κίνητρο για απώλεια βάρους,τότε τι να περιμένει κανείς από την σκέψη ενός μελλοντικού προβλήματος;Τέλος όλες οι στατιστικές συγκλίνουν στο ότι η παχυσαρκία προκαλεί μείωση του προσδόκιμου ζωής κατά 6-8 χρόνια. Ακόμα και αυτή η σκέψη δεν είναι αρκετή για να εντυπωσιάσει τον ανέμελο νεαρό Έλληνα. “Γιατρέ μου τι μου λες;Από κάτι δεν θα πεθάνουμε όλοι:Τι 60 τι 70;” Από φιλοσοφικής σκοπιάς μια τέτοια απάντηση είναι αποδεκτή. Το κακό όμως είναι ότι η άποψη αυτή αλλάζει πλησιάζοντας στις επίμαχες ηλικίες. Τότε όμως είναι πια αργά…
Λύσεις στο πρόβλημα της παχυσαρκίας προτείνουν πολλοί:
Α. Μερικά ινστιτούτα αδυνατίσματος δεν αντιμετωπίζουν με ειλικρίνεια το πρόβλημα. Πόσο συχνά δεν ακούμε από ασθενείς για απώλεια “κατακρατημένων υγρών”,την στιγμή που η παχυσαρκία εξ ορισμού είναι αποθήκευση λίπους. Πόσες φορές δεν ακούμε για “παθητική γυμναστική” την στιγμή που η καύση θερμίδων επιτυγχάνεται μόνο με την ενεργητική κίνηση;Πόσες φορές δεν ακούμε για κρέμες κατά της κυτταρίτιδας τη στιγμή που αυτή η μυθική – και ανύπαρκτη – έννοια είναι απλώς υποδόριο λίπος;
Β. Οι διαιτολόγοι είναι οι κατ’ εξοχήν επαγγελματίες που θα έπρεπε να είναι στην 1η γραμμή μάχης. Τι κρίμα που μερικές φορές κάποιοι από αυτούς,αντλώντας ποιος ξέρει από που παραπληροφόρηση,την διοχετεύουν στους πολίτες:Δίαιτες “αποτοξίνωσης”,αν και στην ιατρική οι τοξίνες είναι τελείως άσχετο θέμα λοιμώξεων. Δίαιτες χημικές υπερπρωτεϊνικές αμερικάνικης εισαγωγής,αν και η μεσογειακή διατροφή έχει αποδειχτεί η αρίστη. Δίαιτες με απαγόρευση “συνδυασμών” αν και η ουσία είναι στην θερμιδική περιεκτικότητα της τροφής. Δίαιτες με τροφές που σε παχαίνουν και άλλες που σε αδυνατίζουν,για γέλια ή μάλλον για κλάματα,αφού κοστίζουν πολλά-πολλά λεφτά,στην ουσία πεταμένα.
Γ. Οι ενδοκρινολόγοι που έχουμε ειδικευτεί στην παχυσαρκία,δίνουμε τη μάχη με άνισα μέσα. Ο ασθενής έρχεται συχνά και ζητάει “να τον αδυνατίσουμε”,ενώ εμείς του δίνουμε απλώς τις συμβουλές για να αδυνατίσει. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να πείσεις κάποιον ότι αυτός μόνος του μπορεί να γίνει καλά με κάποιες θυσίες,που αφορούν τον τρόπο ζωής του.
Δ. Οι χειρουργοί της λεγόμενης βαριατρικής. Με διάφορες μεθόδους αναστρέψιμες ή μη προκαλείται στον ασθενή αίσθημα κορεσμού νωρίτερα,με αποτέλεσμα να τρώει λιγότερο. Αφορά μόνο περιστατικά σοβαρού βαθμού παχυσαρκίας,και μετά από αποτυχημένες προσπάθειες διατροφικής αντιμετώπισης. Τι μελαγχολικό όμως να σκέφτεται κανείς ότι τα παιδάκια στην Αφρική,την Νότιο Αμερική και την Ασία δεν έχουν να φάνε και εμείς κάνουμε χειρουργικές επεμβάσεις για να μπορέσουμε να φρενάρουμε την υπερφαγία μας. Αυτό θα πει ανθρώπινη παρακμή…
Ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης του προβλήματος της παχυσαρκίας είναι να μην επιτρέψουμε να εγκατασταθεί. Είναι ίσως δύσκολο στις μέρες μας να μην παχύνει κανείς,αλλά είναι δυσκολότερο να αδυνατίσει.
Για να γίνει κάτι τέτοιο πρέπει να συμμαχήσουν γονείς και πολιτεία. Τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν είναι τα ακόλουθα:
1. Να γίνει αποδεκτή η έννοια ότι Η ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΑ.
2. Οι μελλοντικές γενιές να έχουν χαμηλότερο βάρος,άρα η προσοχή να δοθεί στην αποτροπή της δημιουργίας παιδικής παχυσαρκίας.
3. Να δοθεί η δυνατότητα έγκυρης ενημέρωσης των πολιτών από τους ειδικούς,κάτι όμως που θα οδηγήσει σε σύγκρουση με ισχυρά οικονομικά συμφέροντα.
4. Οι γονείς να συνεργαστούν ενεργά για την σωστή διατροφική και αθλητική ανατροφή των παιδιών,συμμετέχοντας και οι ίδιοι,έστω και σε μικρό βαθμό.
5. Το κράτος (κυβέρνηση αλλά και δήμοι) να ακολουθήσει συγκεκριμένη πολιτική,με πρακτικές αλλαγές στο επίπεδο της καθημερινότητας:κανόνες στη διαφήμιση που στοχεύει στα παιδιά,κανόνες στη λειτουργία καντίνας σχολείου,δημιουργία χώρων φυσικής δραστηριότητας,κανόνες στην λειτουργία των “ινστιτούτων αδυνατίσματος”.
Με την εφαρμογή των παραπάνω μέτρων μπορούμε να ελπίζουμε ότι η μάστιγα της παχυσαρκίας θα αντιμετωπιστεί.
Ο Χάρης Κανδηλώρος είναι γιατρός Ενδοκρινολόγος.
