Τον προηγούμενο αιώνα,ο πυρήνας της δημοσιογραφίας,εκεί όπου στηρίχθηκε η εκρηκτική ανάπτυξή της,ήταν η διαμεσολάβηση,το προνόμιο,δηλαδή,του δημοσιογράφου να απευθύνεται στις πηγές,να διερευνά θέματα και να απαιτεί απαντήσεις εκ μέρους των πολιτών. Η δράση αυτή είναι παλιά όσο και ο λόγος.
Μερικούς αιώνες αιώνες πριν,στην Ευρώπη,οι τροβαδούροι μελοποιούσαν και μετέφεραν στις πόλεις τα συμβάντα,τα κατορθώματα από τα πεδία των μαχών,ακόμη και τις ερωτικές περιπέτειες πριγκηπισσών που σκανδάλιζαν την κοινωνία του τόπου τους. Την εποχή εκείνη περιδιαβαίνουν τα σύνορα μεταφέροντας τις πρώτες μορφές infotainment στην ιστορία της επικοινωνίας,προσελκύοντας την προσοχή των ανθρώπων. Τότε ο ορίζοντας ήταν μακρύς και φαντασιακά αδιάβατος. Για πολλούς,τότε,αντιπροσωπεύει και το τέλος του κόσμου. Έτσι,οι ιστορίες από μακρινούς τόπους ακούγονται πάντοτε συναρπαστικές στα αυτιά των χωρικών και των πρώτων αστών.
Οι τροβαδούροι και αργότερα τα βιβλία,φρόντισαν για το ταξίδι των λέξεων από τη μία χώρα στην άλλη και κατόπιν,μεταξύ ηπείρων. Τότε ο κόσμος ήταν μεγάλος. Τα μηνύματα μεγεθυμένα. Αλλά η πρακτική δεν ήταν τελείως καινούργια.
Πολλούς αιώνες πριν,ο Θουκυδίδης,για πολλούς ο πρώτος πολεμικός ανταποκριτής στην ιστορία της Ανθρωπότητας,κατέγραφε και διηγόταν τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Φημολογείται ότι είχε ακολουθήσει εκστρατείες και αλλού,πέρα από την ελληνική θάλασσα. Κάπου στο έργο του,περιγράφει τη δυσκολία διασταύρωσης των πληροφοριών,ακόμη και όταν αυτές προέρχονται από ανθρώπους που είχαν ζήσει τα γεγονότα από πρώτο χέρι. Αναγνώριζε πολύ καλά – και προσπαθούσε να την εντοπίσει και να την αποκόψει από τα κείμενά του – την επίδραση που προκαλούσε η υποκειμενικότητα,αλλά και το ξεγέλασμα των ματιών,ακόμη και του αυτόπτη μάρτυρα.
Η αδυναμία αντικειμενικής αναπαραγωγής του γεγονότος από αυτόπτες μάρτυρες είναι κλασικό παράδειγμα στο ακαδημαϊκό σώμα της επιστήμης της δημοσιογραφίας,σε Ευρώπη και ΗΠΑ. Η αποτύπωση της εντύπωσής μας για τα πράγματα είναι απόλυτα υποκειμενική. Στηρίζεται στην ικανότητα ερμηνείας του γεγονότος,σε προηγούμενες,παρόμοιες ερμηνείες,που έχουν ήδη διαμορφώσει “τον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα”,ενώ θα ήθελα να ισχυριστώ ότι σημαντική παραμόρφωση επέρχεται από αυτή καθεαυτή την ανάγκη των ανθρώπων να αποδίδουν πάντα μια εξήγηση σε κάθετί που συμβαίνει. Η αντίδραση είναι ενστικτώδης,και η ανάγκη πλήρωσης του “γιατί” αμείλικτη. Είτε πρόκειται για το παπούτσι που εξφενδόνισε ο ιρακινός δημοσιογράφος στον Μπους,είτε για το πρόσφατο παρόμοιο,περιστατικό στη Θεσσαλονίκη,το οποίο,προφανώς,υπήρξε αντιγραφή του αυθεντικού γεγονότος,που προκάλεσε την παγκόσμια προβολή του.
Όταν οι δημοσιογράφοι διαμεσολαβούν μεταξύ γεγονότων και ακροατηρίου (πολιτών),η αντικειμενικότητα πάει περίπατο. Και βέβαια,δεν αναφέρομαι στις περιπτώσεις στις οποίες η παραμόρφωση,η στρέβλωση αποτελούν μέρη συνειδητής στρατηγικής. Εκεί λειτουργεί η θεματική ατζέντα των πηγών,ο ρόλος του διαμορφωτή,ο κομματικός ινστρούχτορας και φυσικά,η επιδίωξη,ο τελικός στόχος,το endgame,που λένε.
Σε περιόδους κατά τις οποίες η πολιτική διέρχεται κρίση,η προηγούμενη διαδικασία συμβαίνει σε υπερθετικό βαθμό. Τα δε Μέσα Ενημέρωσης,τα οποία βρίσκονται πάντα σε κρίση,απορροφούν τις “σαχλαμάρες” με μανία. Αρκεί να εξυπηρετούν βασικές αξίες της είδησης,όπως:πρόσωπα-πρωταγωνιστές,αντιπαλότητα,παρασκήνιο,ένταση,εθνική διάσταση,και πρωτίστως,πωλήσεις,τηλεθέαση,ακροαματικότητα,κλικς.
Εκεί τα πράγματα μπορεί να γίνουν ανεξέλεγκτα (όπως σήμερα,στη χώρα μας),να ξεπεράσουν τον κοινό νου και να οδεύσουν προς τη γελοιοποίηση.
Στο παιχνίδι αυτό,οι τροβαδούροι βρίσκονται στα στούντιο,στις αίθουσες σύνταξης,πίσω από τις ψηφιακές “φλούδες περιεχομένου” που απεικονίζονται στις οθόνες των υπολογιστών και φιλοξενούν ειδήσεις,σχολιασμό και κατασκευασμένες πληροφορίες με στόχο τις μικρο-εντυπώσεις.
Στον ψηφιακό κόσμο,η αμεσότητα εξασφαλίζει το άμεσο σέρβις. Χωρίς καθυστέρηση. Οι πολιτικοί,συντονισμένοι,πλέον στο νέο μιντιακό παιχνίδι στην τηλεόραση ή το διαδίκτυο,“απολαμβάνουν” τις μικρές στιγμές τους,που τούς συντηρεί τη διακεκριμένη παρουσία τους στα σύγχρονα καφενεία.
Οι τροβαδούροι πλέον κυριαρχούν,αλλά δεν ταξιδεύουν στην ηρεμία της φύσης,όπως τότε στον Μεσαίωνα,συναντούν τους παλιάτσους της πολιτικής και κατηφορίζουν με ταχύτητα τη λεωφόρο των πληροφοριών…
Ο Δημήτρης Καμάρας είναι διδάκτωρ Δημοσιογραφίας (City University,London).
Ο Δημήτρης Καμάρας είναι δημοσιογράφος (PhD,London). Εχει εργαστεί σε εφημερίδες,στο διαδίκτυο και στον τομέα της πολιτικής επικοινωνίας και στρατηγικής.
