Εκατό μέρες πέρασαν από το ατύχημα της 11ης Μαρτίου 2011. Εκατό μέρες είναι αρκετές για να αναλύσουμε με νηφαλιότητα τα γεγονότα και να βγάλουμε τα συμπεράσματα “εν ψυχρώ”. Το χρονικό αυτό διάστημα άλλωστε ήταν χρήσιμο για να επιτρέψει στους επιστήμονες να κάνουν μετρήσεις αλλά και συγκρίσεις με προηγούμενες ανάλογες περιπτώσεις.
Για να καταλάβουμε την αλληλουχία:πυρηνικό ατύχημα –ραδιενέργεια –καρκίνος –ιώδιο –θυρεοειδής,πρέπει να ακολουθήσουμε αντίστροφη πορεία.
Ο θυρεοειδής αδένας για να παράξει θυρεοειδικές ορμόνες χρήσιμες για πλείστες λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού,χρειάζεται ιώδιο. Το στοιχείο αυτό βρίσκεται σε πολλά προϊόντα της θάλασσας,αλάτι,ψάρια και θαλασσινά. Σε περιοχές ιωδοπενικές το επιτραπέζιο αλάτι είναι μάλιστα τεχνητά εμπλουτισμένο σε ιώδιο.
Επειδή ο θυρεοειδής αδένας είναι “αδηφάγος”σε ιώδιο,το προσλαμβάνει στο σύνολό του,ώστε άλλα συστήματα ή όργανα του σώματος να μην έχουν πρακτικά “επαφή”με αυτό.
Το ιώδιο της φύσης δεν είναι ραδιενεργό,αυτό όμως που απελευθερώνεται από την σχάση των πυρήνων κατά την πυρηνική αντίδραση εκπέμπει γ,και κυρίως β ακτινοβολία η οποία,ανάλογα με το ποσό,μπορεί να θανατώσει κύτταρα ή να μεταλλάξει το DNA. Τι είναι καλύτερο από τα δυο;Θάνατος ή μετάλλαξη;Ασφαλώς ο θάνατος! Ναι,όσο κι αν ακούγεται περίεργο,ένα νεκρό κύτταρο παύει απλώς να υπάρχει. Ένα κύτταρο με μεταλλαγμένο DNA μπορεί να είναι η αρχή καρκινογένεσης.
Να λοιπόν πώς το ίδιο ραδιενεργό στοιχείο,το ιώδιο 131 εν προκειμένω,μπορεί είτε να είναι επικίνδυνο,είτε να είναι χρήσιμο:
- Σε περίπτωση ανεξέλεγκτης απελευθέρωσης σε πυρηνικό ατύχημα (ή βόμβα!) μπορεί να προκαλέσει μεταλλάξεις στον γενετικό κώδικα των θυρεοειδικών κυττάρων.
- Αντίθετα,αν χορηγηθεί από ιατρούς σε προσεκτικά υπολογισμένη δόση,αποτελεί εξαιρετικό τρόπο ολοκλήρωσης της θεραπείας εγχειρισμένου καρκίνου του θυρεοειδή,καταστρέφοντας εναπομείναντα κύτταρα.
Ο καρκίνος του θυρεοειδή είναι ευτυχώς ένας ιάσιμος καρκίνος,που δημιουργεί σπάνια μεταστάσεις. Είναι όμως η πιο συχνή πάθηση μετά από απελευθέρωση ραδιενέργειας.
Η ραδιενέργεια είναι η ιδιότητα ορισμένων υλικών να διασπώνται απελευθερώνοντας ακτινοβολία και ενέργεια. Η ακτινοβολία αυτή,ανάλογα με το είδος της και την έντασή της,μπορεί να είναι καταστρεπτική για τα κύτταρα των οργανισμών.
Ποιά είναι τα νέα λοιπόν σε σχέση με τα παλιότερα και τα πρόσφατα πυρηνικά γεγονότα;
Τα άσχημα:Το 1945 στην Χιροσίμα και το Ναγκασάκι έπεσαν ατομικές βόμβες σκοτώνοντας με το θερμικό κύμα που προκάλεσαν χιλιάδες Ιάπωνες. Αρκετοί άλλοι πέθαναν από λευχαιμία και άλλους καρκίνους,λόγω της άμεσης έκθεσης σε υψηλά επίπεδα ακτινοβολίας. Τα χρόνια που ακολούθησαν αυξήθηκαν στους επιζήσαντες τα ποσοστά καρκίνου του θυρεοειδή σε νέους ενήλικες,που ήσαν παιδιά το 1945.
Τα κακά:Ανάλογη καταστροφή έγινε και στο Τσερνόμπιλ το 1986,γιατί το κάλυμμα του πυρηνικού αντιδραστήρα εξερράγη ώστε ένα σύννεφο σωματιδίων απελευθερώθηκε ψηλά στην ατμόσφαιρα,το ταξίδεψε ο άνεμος και το προσγείωσε η βροχή σε διάφορα μέρη. Παιδιά της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας,απροστάτευτα,εισέπνευσαν μολυσμένο αέρα,ήπιαν ίσως μολυσμένο νερό ή γάλα και έφαγαν μολυσμένα λαχανικά,με αποτέλεσμα το ιώδιο 131 να εισέλθη στον οργανισμό τους και να απορροφηθεί αποκλειστικά από τον θυρεοειδή. Δυστυχώς η απομάκρυνση μέρους του πληθυσμού δεν έγινε εγκαίρως. Τα συνηθισμένα ποσοστά θυρεοειδικού καρκίνου (3 στο εκατομμύριο) ανέβηκαν περίπου 13 φορές (40 στο εκατομμύριο).
Ευτυχώς το ραδιενεργό ιώδιο 131 έχει μικρή διάρκεια ζωής και μετά από λίγες εβδομάδες διασπάται σε άλλα στοιχεία,έτσι μόνον άτομα των γύρω περιοχών που ήρθαν σε επαφή τις πρώτες μέρες μολύνθηκαν.
Υπάρχει ένα είδος σταθερού,ιωδίου,που δεν ακτινοβολεί,και αν δοθεί στον οργανισμό σε μεγάλη ποσότητα,προκαλώντας κορεσμό εμποδίζει το ραδιενεργό ιώδιο να εισέλθη. Αυτό υπάρχει (ή πρέπει να υπάρχει) πάντα αποθηκευμένο για περίπτωση πυρηνικού ατυχήματος. Οι αρχές οφείλουν να το διανείμουν άμεσα,έτσι ώστε η εντολή για πιθανή χορήγηση να εκτελεσθεί εγκαίρως,κάτι που έκανε η Πολωνική κυβέρνηση σε 10 εκατομμύρια παιδιά. Δεν το έκαναν οι σοβιετικές δημοκρατίες της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας,με αποτέλεσμα περίπου πέντε χιλιάδες ενήλικες,που ήσαν παιδιά το 1986 να εμφανίσουν μέχρι στιγμής καρκίνο του θυρεοειδή. Ευτυχώς,όπως συμβαίνει συνήθως σε αυτό τον τύπο καρκίνου,το προγνωστικό είναι καλό και η θνησιμότητα μικρή (1-2%).
Τα καλά:Στη Φουκουσίμα τον Μάρτιο 2011 δεν έγινε έκρηξη αλλά ελεγχόμενες εκλύσεις,με αποτέλεσμα η διασπορά και μεταφορά σωματιδίων να είναι περιορισμένη. Επλήγησαν οι γύρω περιοχές και ρυπάνθηκε η θαλάσσια περιοχή κοντά στο εργοστάσιο από το θαλασσινό νερό που χρησιμοποιήθηκε για να εμποδίσει την υπερθέρμανση του πυρηνικού υλικού.
Με δεδομένη την ταχεία διάσπαση του ιωδίου 131,η μόλυνση περιορίστηκε στην Ιαπωνική ακτογραμμή και όχι στο σύνολο του Ειρηνικού ωκεανού!
Ευτυχώς οι Ιαπωνικές αρχές προέβησαν εγκαίρως στην εκκένωση των περιοχών,στη διανομή σταθερού ιωδίου και στον έλεγχο των τροφίμων και του νερού. Από τα μέχρι στιγμής δεδομένα,προκύπτει ότι οι δόσεις ακτινοβολίας στον πληθυσμό ήσαν περιορισμένες.
Ενδεικτικά,μετρήσεις στην πόλη του Τόκιο έδειξαν επιβάρυνση ακτινοβολίας της τάξης μιας απλής ακτινογραφίας θώρακα,ενώ στην πόλη της Φουκουσίμα όσο θα ελάμβανε το σώμα από δύο μαστογραφίες!
Μετά από αυτές τις διαπιστώσεις δεν υπάρχει λόγος υπερβολικής ανησυχίας εκ μέρους των…δημοσιογράφων και επομένως του κοινού.
Ο Χάρης Κανδηλώρος είναι γιατρός Ενδοκρινολόγος.
