Οι περίοδοι κρίσης είναι περίοδοι μεγάλης ελευθερίας. Ο κόσμος αποδιαρθρώνεται,οι κοινωνίες αποσυντίθενται,οι αξίες καταρρέουν. Το μέλλον παύει να είναι η προέκταση των προηγούμενων τάσεων. Η εξέλιξη των πραγμάτων είναι συγκεχυμένη,η πορεία της Ιστορίας μετέωρη,λέει ο Αντρέ Γκορζ κι έχει δίκιο. Ισως γι’ αυτό το φετινό καλοκαίρι είναι τόσο διαφορετικό. Οι περισσότεροι,μετέωροι σαν την Ιστορία κι αυτοί,φεύγουν με την έγνοια της ανάμνησης παραμάσχαλα. Εχουν πειστεί ότι τον φετινό χειμώνα η καλοκαιρινή ανάμνηση θα φράξει τον δρόμο στο ιδρωκοπημένο από την αγωνία σώμα. Σώμα ψυχής με δεκανίκια,ίσως,αλλά ναι,σώμα ψυχής κι ανάμνηση μαζί. Δύσκολο να κατανοήσουμε τη σημερινή εικόνα του κόσμου,τόσο έξω από την κανονικότητα των τελευταίων 60 ετών. Κάθε αναμνησιολογία,λοιπόν,γίνεται φιλόξενο λίκνο.
Παλεύω κι εγώ με τα ίδια μέσα,αν και στο τέλος επιλέγω το αβέβαιο μέλλον. Την πρόκληση που μπορεί να με τελειώσει,αλλά μπορεί και να με αναζωογονήσει. Οχι να με κάνει καλύτερη. Την καραμέλα ότι η κρίση θα μας κάνει καλύτερους ανθρώπους δεν την θέλω. Κινείται στα όρια του…μεταφυσικού. Ομως,παρά τη γενναιοδωρία μου απέναντι στο μέλλον,επιστρέφω συχνά στο παρελθόν. Κολλάω σε λέξεις,σε έννοιες. Με ιντριγκάρει η ανάλυσή τους,οι επιδράσεις στους στη ζωή. Ο Ιμμάνουελ Βαλερστάιν μιλάει για την αναπτυξιοκρατία. Μου θυμίζει γερμανική λέξη –σιδηρόδρομο,άρα είμαι σε καλό δρόμο. Η περίοδος της αναπτυξιοκρατίας,1945-1970,ήταν η εποχή του θριάμβου των ιστορικών αντισυστημικών κινημάτων που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ανέλαβαν την εξουσία παντού,γράφει ο Βαλερστάιν. Η μεγαλύτερή τους επαγγελία ήταν το αναπτυξιακοκρατικό όραμα. Οταν αυτό διαψεύστηκε,η υποστήριξη των οπαδών εξαφανίστηκε.
Αυτά τα κινήματα,κομμουνιστικά,σοσιαλδημοκρατικά,εθνικοαπελευθερωτικά,σχεδόν παντού έχασαν την εξουσία. Η παγκοσμιοποίηση που ακολούθησε,1970-2000,έφερε απογοήτευση. Αυτή η παρακμή της παλιάς αριστεράς,γράφει ο Βαλερστάιν,δεν βοηθάει στην ομαλή λειτουργία της καπιταλιστικής κοσμοοικονομίας. Γιατί όμως;Ενώ τα κινήματα ήταν αντισυστημικά ως προς τους στόχους τους,δεν έπαυαν να έχουν πειθαρχημένες δομές,που ήλεγχαν τις αυθόρμητες παρορμήσεις των οπαδών τους. Κινητοποιούνταν για συγκεκριμένα ζητήματα,από την άλλη όμως ακινητοποιούσαν τους οπαδούς τους σε ξεπερασμένες πολιτικές. Προφανώς γι’ αυτό κατέρρευσαν,χωρίς μέσα από τα συντρίμμια τους να αναδυθεί καινούργια,μη συστημική πολιτική ιδέα. Οι τάξεις που τα στήριξαν σπάζουν καθημερινά το χαλινάρι και γίνονται επικίνδυνες. Είναι εμφανής η αίσθηση της αναρχίας στον 21ο αιώνα (όπως και της ελευθερίας στην οποία αναφέρεται ο Αντρέ Γκορζ),τη στιγμή,μάλιστα,που η καπιταλιστική κοσμοοικονομία γίνεται ευάλωτη σε απρόσμενα ρεύματα,ορμητικά και καταστροφικά.
Κι αν αντικαθιστούσαμε τη λέξη κινήματα με τη λέξη κόμματα;Στενότερος και πιο πεζός όρος μήπως;Στον ελληνικό Τύπο συχνά σκοντάφτουμε σε άρθρα για την κομματοκρατία. Γιανναράς,Κοντογιώργης και άλλοι ενδεχομένως,οι οποίοι περιγράφουν πώς η αναπτυξιοκρατία της πρώτης εποχής,σε συνδυασμό με εποχικούς παράγοντες,οδήγησαν στην αυστηρή κομματοκρατία. Η Σιμόν Βέιλ,μια πανεπιστημιακός των αρχών του αιώνα που πέθανε σε ηλικία μόλις 34 χρόνων,έγραψε ένα βιβλίο με τον τίτλο “Για την Κατάργηση των Κομμάτων”(μετάφραση Σωτήρης Γουνελάς,εκδόσεις Αρμός). “Οπου υπάρχουν κόμματα σε μια χώρα”,γράφει η Σιμόν Βέιλ,“αργά ή γρήγορα προκύπτει μια τέτοια κατάσταση πραγμάτων,ώστε είναι αδύνατο να παρέμβουμε αποτελεσματικά στα δημόσια δρώμενα χωρίς να είμαστε ενταγμένοι σε κάποιο κόμμα. Αυτοί όμως που νοιάζονται για το δημόσιο αγαθό αναγκάζονται να στραφούν αλλού. Αλλιώς δεν μένει παρά να περάσουν από την κομματική διαδικασία και ν’ αντέξουν ένα θεσπέσιο μηχανισμό,όπου κανείς δεν διακρίνει το αγαθό,τη δικαιοσύνη και την αλήθεια”…Τούτο το καλοκαίρι,ας σκεφτούμε πόσο έχουμε συμβάλει στη δημιουργία αυτού του νοσηρού κλίματος που ξεκινάει από την αναπτυξιοκρατία και καταλήγει στην κομματοκρατία,εν μέσω μιας καπιταλιστικής κοσμοοικονομίας. Οι ευθύνες των κομμάτων,αλλά και αυτές των ατόμων είναι μεγάλες,τόσο μεγάλες όσο και οι ουτοπίες του παρελθόντος. Γύρω υπερισχύει η κακοφωνία παρελθόντος και παρόντος. Κι εμείς αρκούμαστε σε ψιθύρους αγωνίας,τη στιγμή που οφείλουμε να γίνουμε οι Μάρκο Πόλο του μέλλοντος.
Δημοσιεύθηκε στην “Καθημερινή”,24.7.2011
Η Ρίτσα Μασούρα σπούδασε στη Νομική Αθηνών,εργάστηκε ως δημοσιογράφος διεθνών θεμάτων στην κρατική τηλεόραση ως το 1997 και παράλληλα στην εφημερίδα “Καθημερινή”,όπου και συνεχίζει να αρθρογραφεί.
