«Ιστορικά,οι Άραβες ποτέ δεν γνώρισαν την δημοκρατία οπως αυτή αναπτύχθηκε στην Δύση και είναι πολύ αμφίβολο αν μπορούν σήμερα να ενσωματώσουν τις αρχες της. Ίσως μετά από 100 χρόνια,η κατάσταση να ειναι διαφορετική. Για την ώρα,ομως,ο σκεπτικισμός πρέπει να επικρατεί». Αυτά μάς είπε ο καθηγητής Στέφαν Βοϊγκτ,που διδάσκει οικονομία στο γερμανικό πανεπιστήμιο Κασελ και ασχολείται ταυτοχρόνως και με την αραβική πολιτική κουλτούρα –σε σχέση,πάντα,με τις δυνατότητές της να αποδεχθεί τους θεσμούς μιας ελεύθερης κοινωνίας. Και από την άποψη αυτή ο Γερμανός καθηγητής σαφώς δικαιώνεται απο τα γεγονότα και τις εξελίξεις των τελευταίων 60 ετών στον αραβικό κόσμο. Υπενθυμίζουμε έτσι μία σειρά γεγονότων:
Το 1952,στην Αίγυπτο,η ανατροπή του βασιλιά Φαρούκ οδήγησε στο καθεστώς του συνταγματάρχη Γκαμάλ Νάσερ,προέκταση του οποίου είναι η σημερινή εξουσία του Χόσνι Μουμπάρακ,πρώην αξιωματικού της αιγυπτιακής αεροπορίας την νασερική περίοδο. Η δολοφονία του βασιλιά Φαϋσάλ στο Ιράκ το 1958 κατέληξε στο δολοφονικό καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν,που η ανατροπή του από τις ΗΠΑ ειναι πολύ αμφίβολο αν θα καταλήξει σε δυτικού τύπου κοινοβουλευτική δημοκρατία. Στην Λιβύη,το 1969,η ανατροπή του βασιλιά Ιντρίς απο τον συνταγματάρχη Μουαμάρ Καντάφι δημιούργησε την κανταφική αυταρχική εξουσία η οποία ασκείται 41 χρόνια.
Ομως,πέρα απο τις αραβικές χώρες,υπενθυμίζουμε οτι η ανατροπή του Σάχη της Περσίας το 1979 έφερε στην εξουσία τον αγιατολλάχ Χομεϊνί,ο οποίος εξόντωσε όλους τους πραγματικά δημοκράτες πολιτικούς της χώρας,οπως ο Σαπούρ Μπαχτιάρ. Ακόμα,στην Συρία,το κόμμα Μπάαθ βρίσκεται 48 χρόνια στην εξουσία και από το 1970 είναι στην ουσία ένα αυταρχικό κληρονομικό καθεστώς. Έτσι,τον Χαφέζ ελ-Ασσάντ που κατέλαβε την εξουσία το 1970 και απεβίωσε το 2000,αντικατέστησε ο γυιός του Μπασάρ ελ-Ασσάντ,ο οποίος και ενδυνάμωσε την αστυνομική φύση του καθεστώτος.
Πιο πρόσφατα,στον Λίβανο,την εξουσία κατέλαβε η ισλαμική οργάνωση Χεζμπολλάχ,που χρηματοδοτείται και στηρίζεται από το Ιράν και εν μέρει την Συρία,και η οποία κάθε άλλο παρά δημοκρατικές αρχές έχει. Τέλος,στην Παλαιστίνη,η Χαμάς,μία βίαιη ισλαμική οργάνωση που δημιουργήθηκε απο τους Αιγύπτιους «Αδελφούς Μουσουλμάνους»,είναι ορκισμένος εχθρός της Δύσης και στόχο έχει την εγκατάσταση στην Παλαιστίνη μιας ισλαμικής δημοκρατίας,με ταυτόχρονη εξαφάνιση του κράτους του Ισραήλ. Αντιδημοκρατικά είναι επίσης τα καθεστώτα στην Αλγερία,στο Μαρόκο εν μέρει,στην Σαουδική Αραβία,στην Ιορδανία,στην Υεμένη και στα Αραβικά Εμιράτα,όπου πρίγκηπες και σεΐχηδες βρίσκονται στην εξουσία και αναπαράγονται σε αυτήν με βάση άγραφα κληρονομικά δικαιώματα.
Μέσα λοιπόν σε αυτό το πολιτικό περιβάλλον,προβάλλει ένα τεράστιο ερωτηματικό. Αν αύριο όλα τα αυταρχικά αραβικά καθεστώτα καταρρεύσουν,τί θα προκύψει;Η απάντηση στο ερώτημα είναι πολύπλοκη,άρα διόλου εύκολη. Επιτρέπει,όμως,να γίνουν κάποιες υποθέσεις εργασίας.
Μία από αυτές είναι το σενάριο οι σημερινές αραβικές εξουσίες να γίνουν λίγο πιο ανεκτικές και δημοκρατικές,για να μην κατακρημνισθούν. Το σενάριο αυτό γίνεται ορατό στην Αίγυπτο και μάλλον θα ισχύσει στην Τυνησία. Έως πότε,όμως,οι παραπάνω εξουσίες θα αντέξουν στις αντιπολιτευτικές πιέσεις και ειδικότερα σε αυτές των Ισλαμιστών;Ένα άλλο σενάριο είναι αυτό της διαδοχής στην εξουσία των σημερινών καθεστώτων απο μετριοπαθείς ισλαμιστές κατά το τουρκικό πρότυπο. Μια άλλη εκδοχή είναι η άνοδος ενός ιρανικού τύπου ισλαμισμού σε κάποιες αραβικές χώρες και μία τελευταία προοπτική –με λίγες πιθανότητες επιτυχίας– είναι ο δυτικού τύπου δρόμος προς την κοινοβουλευτική δημοκρατία.
Σύμφωνα με τις περισσότερες εκτιμήσεις δυτικών παρατηρητών,το πιθανότερο σενάριο στο άμεσο μέλλον είναι αυτό της τουρκικού τύπου μουσουλμανικής δημοκρατίας,που θα λειτουργεί υπό όρους ελεγχόμενης οικονομίας της αγοράς. Με άλλα λόγια,εικάζεται ότι οι αραβικές χώρες θα υιοθετήσουν σταδιακά την μουσουλμανική κοινωνική οικονομία της αγοράς,αντιγράφοντας εν μέρει το αντίστοιχο δυτικό πρότυπο. Παρόλα αυτά,το μοντέλο αυτό θα δέχεται ισχυρές πιέσεις απο τους ακραίους ισλαμιστές,οι οποίοι σίγουρα θα εκμεταλλεύονται υπέρ τους την ανερχόμενη δημογραφία στις περισσότερες αραβικές χώρες. Ανερχόμενη δημογραφία που,αν δεν συνοδεύεται από υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και νέες θέσεις εργασίας,θα προσφέρει «οπαδούς» στον ισλαμικό ολοκληρωτισμό και τις επιδιώξεις του.
Συνεπώς,όλα είναι για την ώρα ανοικτά στον αραβικό κόσμο. Σίγουρα,όμως,όποια κι αν είναι η εξέλιξή του,θα πρέπει να θεωρείται βέβαιον ότι θα επαναθεωρήσει τις σχέσεις του με την Δύση,όπως και την στάση του απέναντι στο Ισραήλ. Όπως και να έχουν τα πράγματα,η δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα ίσως να είναι μία από τις πιο σημαντικές στο διάβα του χρόνου.
Ο Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλος είναι δημοσιογράφος. Επίτιμος διεθνής πρόεδρος της Ένωσης Ευρωπαίων Δημοσιογράφων και πρώην πρόεδρος της ΈΣΠΗΤ.
